تغذیه مناسب شیرخوار برای رشد طبیعی او، مقاومت در برابر عفونت‌ها و عوامل بیماری‌زا، سلامت طولانی‌مدت در بزرگسالی و رشد عصبی و شناختی ضروری است. تغذیه سالم بخصوص در 6 ماه اول زندگی بسیار مهم است زیرا در این دوران جهش رشدی رخ میدهد و بیشترین نیازهای تغذیه ای نسبت به وزن بدن وجود دارد. تغذیه انحصاری با شیرمادر باعث کاهش خطر بسیاری از بیماری ها در شیرخواران، کودکان و مادران می شود.
به دلیل عدم اطلاعات کافی در جامعه از مزایای شیر مادر برای مادر و کودک و همچنین بسیاری از باورهای نادرست جامعه در مورد شیردهی انحصاری با شیر مادر مثل تصور سیرنشدن کودک با شیر مادر درحالی‌که کودک وزن‌گیری و رشد کافی دارد یا تصور اینکه مادر با شیردهی اندامش تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد، ممکن است خانواده را به سمت شروع مصرف شیرخشک بکشاند و کودکشان را از دریافت این نعمت بی‌نظیر و مفید خدادادی محروم کنند.
از طریق ارتباط با کارشناسان و پزشکان کلینیک مام کید می‌توانید جهت دریافت مشاوره شیردهی اقدام کنید. بر اساس مطالعات سازمان جهانی بهداشت دسترسی سریع و راحت به مشاوران، کارشناسان و پزشکان جهت دریافت راهنمایی‌های مربوط به شیردهی شرایط را برای داشتن شیردهی موفق‌تر برای مادران عزیز فراهم میکند.
اهمیت تغذیه با شیر مادر
شیر انسان غذایی ایدئال و غذایی برتر و ویژه برای شیرخواران است. آکادمی متخصصین اطفال آمریکا این نعمت خدادادی را به‌عنوان تنها منبع غذایی در 6 ماه اول زندگی شیرخوار می دانند و مصرف مداوم آن تا یک سالگی و تا زمانی که به آن تمایل وجود دارد، توصیه میشود.
منافع شیر مادر برای شیرخوار
تغذیه با شیر مادر منافع کوتاه‌مدت و بلندمدت برای تکامل عصبی شیرخوار دارد. همچنین تغذیه با شیر مادر میزان بروز یا شدت اسهال، بیماری‌های تنفسی، مننژیت باکتریایی و انتروکولیت نکروزان را کاهش میدهد. همچنین در شیرخواران زودرس تغذیه با شیر مادر اثرات بلند مدتی بر روی تکامل عصبی (آی‌کیو IQ) شیرخوار دارد. شیرخوار زودرسی که با شیر مادر تغذیه شده است میزان بستری مجدد کمتری در سال اول زندگی دارد و آمار بستری در شیرخوارانی که فقط شیر مادر میخورند کمتر گزارش شده است.
منافع شیردهی برای مادر
برای مادرانی که تجربه شیردهی دارند منافع بلندمدت و کوتاه‌مدت قابل‌توجهی وجود دارد. از جمله کاهش خطر خونریزی بعد از زایمان، جمع‌شدن سریع‌تر رحم، کاهش افسردگی بعد از زایمان و آمنوره یا پریود نشدن طولانی‌مدت‌تر ازاین‌دست است. همچنین ارتباطی بین شیردهی طولانی‌مدت یعنی بین 12 تا 23 ماه و یک کاهش مشخص در بروز پرفشاری خون، اختلال چربی و کلسترل خون، بیماری های قلبی و عروقی و دیابت در مادران وجود دارد. اثرات جمعی شیردادن بیشتر از 12 ماه با کاهش خطر سرطان پستان و سرطان تخمدان در ارتباط است.
چطور بفهمم شیرخوارم به‌اندازه کافی شیر دریافت کرده؟ چون مدام گریه میکند و فکر کنم گرسنه است؛ یعنی شیر مادر کافی نیست؟
کافی بودن دریافت شیر را می‌توان از طریق الگوی دفع ادرار و مدفوع شیرخوار مورد ارزیابی قرارداد. شیرخواری که دارای هیدراتاسیون مناسبی است، 6 تا 8 بار در روز ادرار می کند. در هر نوبت ادرار کردن پوشک شیرخوار باید خیس باشد و نه نمناک شود و ادرار باید بی رنگ باشد، بعد از روزهای 5 تا 7، مدفوع شل و زرد رنگ باید حداقل یکی دو بار در روز دفع شود. همچنین میزان وزن‌گیری عینی‌ترین شاخص کفایت میزان شیر دریافتی است. معمولاً نوزادان روزهای اول تولد وزن کم می‌کنند و کاهش وزن کلی پس از تولد نباید بیش از 7درصد باشد، نوزاد باید در روز دهم به وزن تولد بازگردد.
تعداد متوسط شیر خوردن طی هفته‌های اول بعد از تولد 8 تا 12 بار در روز است و باید هر یک ساعت و نیم تا دو ساعت شیردهی صورت گیرد. اگر خواب کودک بیشتر از 3 ساعت طول کشید لازم است مادر کودکش را برای شیردهی بیدار کند. این قوانین برای کودکانی که شیر مادر و شیرخشک میخورند لازم است تا 6 ماهگی اجرا شود. تعداد دفعات شیر خوردن در سه روز اول زندگی شیرخواری که از شیر مادر تغذیه میکند، نسبت عکس با مقدار بیلی‌روبین دارد و افزایش دفعات شیر خوردن، موجب دفع مکونیوم و دفع بیلی‌روبین از طریق ادرار و مدفوع میشود و خطر زردی نوزادان کاهش میابد. این جمله به این معناست که هر چه دفعات شیردهی با شیر مادر بیشتر باشد، بیلی‌روبین بیشتری از بدن نوزاد دفع میشود، (افزایش بیلی‌روبین عامل زردی نوزاد است) شیردهی مکرر با شیر مادر در روزهای اول زندگی از زردی نوزاد پیشگیری میکند.
*مصرف آب به‌عنوان مکمل در شیرخوارن تغذیه شده با شیر مادر اثری بر کاهش زردی و دفع بیشتر بیلی‌روبین ندارد.
هیچ غذایی بهتر از شیر مادر برای نوزاد نیست پس اگر نوزادی نسبت به شیر مادر بی‌میل است این علامت خوبی نیست و شیر مادر هیچ جایگزینی ندارد. ضعف در تغذیه علامت جدی از بیماری کودک شیرخوار است که باید حتماً موردتوجه و معاینه پزشکی قرار گیرد.
یک سؤال شایع:
بچه‌ام بدجوری سینه‌ام را می‌مکد و ولم نمی‌کند.
جداکردن شیرخواری که محکم و پیوسته پستان مادر را می‌مکد، پدیده جالبی است؛ زیرا اغلب موارد شیرخوار به‌قصد خوردن شیر نمی‌مکد و لزوماً به معنای کمبود شیر مادر نیست؛ بلکه بیشتر ابراز عواطف شیرخوار به مادرش است. در این وضعیت اگر شیرخوار ول نکرد، مادر مجاز است پس از اطمینان از سیری، با انگشت کوچک و تمیز دستش تلاش کند، به‌آرامی شیرخوار را جدا کند.
علایم بد مکیدن شیرخوار
- چین‌خوردن گونه‌های شیرخوار هنگام مکیدن
- صدا در آوردن از بینی
- لب‌های برگشته به داخل
- حرکات پی‌درپی سر شیرخوار
- عدم قورت‌دادن نوزاد
- دردناک بودن نوک پستان مادر
از عوارض مکیدن نادرست می‌توان به آسیب نوک پستان مثل شقاق و ترک‌خوردگی نوک پستان، درد و… اشاره کرد که در ادامه بیشتر این موارد را توضیح می‌دهیم.
مشکلات شایع مادر شیرده
- احتقان یا پری پستان
- تندرنس یا دردناک شدن پستان در برابر لمس
- نوک پستان ترک‌خورده یا شقاق پستان
این موارد، شایع‌ترین مشکلاتی است که مادران شیرده با آن مواجه‌اند.
احتقان یا پری پستان
پُری پستان یا احتقان پستان که یکی از شایع‌ترین علل اختلال در شیردهی است، باید سریعاً موردتوجه قرار گیرد؛ چون اگر پستان به میزان کافی تخلیه نشود، ذخیره شیر فوراً کاهش می‌یابد. علامت احتقان پستان، احساس پرشدن پستان از شیر، سفت و دردناک شدن پستان است. در صورت بروز مشکل، احساس درد و پری در پستان‌های خود می‌توانید از مشاوره‌های مام کید با حضور بهترین اساتید مشاوره شیردهی جهت دریافت بهترین و سریع تمرین راه درمان بهره‌مند شوید. درصورتی‌که مادر شیرده با علامت پری، سفتی، دردناک شدن سینه مواجه شد به‌کاربردن کمپرس گرم یا سرد بر روی پستان قبل از شیردهی و دوشیدن شیر به‌وسیله دست یا پمپ‌کردن مقداری شیر، موجب تسکین درد مادر میشود و به دهان گرفتن هاله پستان یا آرئول توسط شیرخوار را آسان میکند.
تندرنس پستان یا حساس شدن به لمس
در علم پزشکی به احساس درد یا ناراحتی هنگام لمس ناحیه‌ای از بدن، حساس شدن به لمس یا تندرنس می‌گویند. در صورت وجود تندرنس نوک پستان باید به نحوة دهان گرفتن و قرارگرفتن شیرخوار توجه شود که به‌درستی این کار صورت گیرد.
اقدامات حمایتی برای کاهش درد مادر شامل:
- شیردهی در دوره‌های کوتاه‌تر و دفعات بیشتر
- شروع شیردهی با پستانی که درد کمتری دارد
- خشک‌شدن کامل نوک پستان بعد از شیردهی در اثر هوا
- استفاده از کرم لانولین بعد از هر بار شیردهی
درد شدید نوک پستان و ترک‌خوردگی معمولاً نشانة نادرست بودن دهان گرفتن پستان توسط شیرخوار است.
نتایج نادرست گرفتن پستان توسط شیرخوار:
- نوک پستان دردناک، زخم نوک پستان
- انسداد مجاری شیر، احتقان پستان، عفونت پستان
- مکیدن نامؤثر پستان
- کاهش انتقال شیر از پستان به دهان شیرخوار
- گریه و عدم رضایت شیرخوار
- طولانی و مکرر شیر خوردن شیرخوار
- عدم وزن‌گیری مناسب شیرخوار و کُندی رشد
- کاهش تولید شیر مادر
- کاهش طول مدت شیردهی
- گاهی قطع شیردهی
شرکت در جلسه مشاوره شیردهی می‌تواند در به‌حداقل‌رساندن این مشکلات کمک کرده و امکان شیردهی موفق را فراهم کند. دوره آموزشی مشاوره شیردهی از طرف کلینیک تخصصی مادر و کودک مام کید برای شما عزیزان تهیه شده است، جهت سهولت انجام شیردهی مادران و کمک به کودکان در دریافت این نعمت بی‌نظیر خدادادی آماده ارائه به شما مادران عزیز است با تهیه دوره‌های آموزشی شیردهی می‌توانید آموزش را به‌صورت ویدئویی در منزل بدون نیاز به حضور در مراکز بهداشتی و درمانی هر زمانی که نیاز به راهنمایی داشتید مشاهده کنید.
ماستیت پستان
ماستیت التهاب و یا عفونت پستان است. در صورت به‌وجودآمدن علایمی نظیر تب، لرز و احساس کسالت هم‌زمان با درد پستان، ممکن است ماستیت از طرف پزشک تشخیص داده شود. درمان ماستیت شامل تخلیه مکرر و کامل پستان و تجویز آنتی‌بیوتیک از طرف پزشک است. در صورت وجود علایم مشابه از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک حتماً خودداری کنید. به دلیل اینکه ماستیت مادر اثر نامطلوبی روی شیرخوار ندارد، شیردادن معمولاً نباید قطع شود. ماستیت درمان نشده می‌تواند به آبسه پستانی پیشرفت کند. در صورت تشخیص آبسه درمان شامل برش و تخلیه عفونت، تجویز آنتی‌بیوتیک و تخلیه منظم پستان است.
حتی در شرایط آبسه در شیرخوار سالم می‌توان شیردهی را از پستان مخالف ادامه داد. در صورت احساس راحتی مادر، شیردهی از سمت دیگر نیز می‌تواند ادامه یابد. توصیه میشود مادران عزیز شیردهی مکرر و صحیح انجام بدهند در این صورت ترشح شیر در پستان افزایش‌یافته و از پُری و احتقان پستان و دردناک شدن پستان جلوگیری میشود. در مادران شیرده، تخلیه شیر و شیردهی موجب ترشح هورمون پرولاکتین در بدن میشود و ترشح این هورمون باعث افزایش ترشح شیر در پستان میشود.
مشکلات شایع تغذیه با شیر مادر و موارد منع شیردهی
- ایدز: آلودگی مادر با ویروس نقص ایمنی انسانی (ایدز) به‌عنوان یکی از موارد منع شیردهی در نظر گرفته میشود.
- سیفلیس، واریسلا و سل فعال: درصورتی‌که مادر مبتلا به سیفلیس، واریسلا و سل فعال باشد، شروع مجدد شیردهی ممکن است پس از شروع درمان توصیه شود.
- ضایعات هرپتیک و زگیل: اگر پستان مادر دچار ضایعات هرپتیک و زگیل باشد، شیردهی و تماس شیرخوار با پستان آلوده باید قطع شود.
- هرپس تناسلی: زنانی که دچار هرپس تناسلی یعنی زگیل در ناحیه تناسلی هستند می‌توانند شیر دهند، روش صحیح شستن دست‌ها باید مورد تأکید قرار گیرد.
- آنفولانزای H1N1: اگر مادر مبتلا به آنفولانزای H1N1 باشد شیرخوار نباید با پستان تغذیه شود. شیر دوشیده شده می‌تواند برای شیرخوار تهیه شود.
تعداد محدودی شرایط پزشکی وجود دارد که منع شیردهی محسوب میشود، شامل اختلالات متابولیک مانند گالاکتوزمی و شیرخوار مبتلا به فنیل کتونوری که در این شیرخواران باید شیرخشک‌های عاری از پروتئین یا تغییر داده شده استفاده شود.
ترکیبات رادیواکتیو در دوران شیردهی
ماده رادیواکتیو ممکن است 2 تا 14 روز در شیر باقی بماند. شیر باید قبل از مواجهه برای تغذیه شیرخوار دوشیده شود، در حین درمان شیر باید دوشیده و دور ریخته شود.
مصرف نیکوتین، کافئین و الکل در مادر باعث اختلال تکاملی کودک میشود و باید مادران در مورد مصرف این مواد آگاه شوند.
